Skip navigation

Wkład firmy Ericsson w przebudowę Warszawy

Wszystkie budynki wznoszone na terenie Warszawy przez firmę Cedergren (później Ericsson) służyły rozwojowi telefonizacji miasta. Pierwszy z nich powstał na początku wieku, kolejne aż do wybuchu II Wojny Światowej. Budynek PAST (Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna) – nazywany również basztą lub warownią ze względu na swój średniowieczny charakter – został zbudowany przy ulicy Zielnej 39 w 1908 roku według projektu słynnego szwedzkiego architekta Gustawa Clasona oraz polskiego architekta – wykonawcy Bronisława Brochowicza-Rogoyskiego. Polskie gazety z tego okresu donosiły o pierwszym „drapaczu chmur”, że „będzie to olbrzym najwyższy, jak się zdaje, w Europie, nie biorąc oczywiście w rachubę wież kościelnych.” [1] Z powodu swojej górującej nad miastem sylwetki był obiektem zaciętych walk podczas Powstania Warszawskiego w 1944 roku.

Wszystkie budynki wznoszone na terenie Warszawy przez firmę Cedergren (później Ericsson) służyły rozwojowi telefonizacji miasta. Pierwszy z nich powstał na początku wieku, kolejne aż do wybuchu II Wojny Światowej.

Budynek PAST (Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna) – nazywany również basztą lub warownią ze względu na swój średniowieczny charakter – został zbudowany przy ulicy Zielnej 39 w 1908 roku według projektu słynnego szwedzkiego architekta Gustawa Clasona oraz polskiego architekta – wykonawcy Bronisława Brochowicza-Rogoyskiego. Polskie gazety z tego okresu donosiły o pierwszym „drapaczu chmur”, że „będzie to olbrzym najwyższy, jak się zdaje, w Europie, nie biorąc oczywiście w rachubę wież kościelnych.” [1] Z powodu swojej górującej nad miastem sylwetki był obiektem zaciętych walk podczas Powstania Warszawskiego w 1944 roku.

„Przegląd Techniczny” rozwodził się nad urodą nowopowstającej centrali Cedergrena: „Na (...) niewielkiej powierzchni wzniesiono budynek, zasługujący na uwagę choćby z tego względu, iż w wykonaniu gmachu tego widzi się rzadko u nas wymagana, a więc i rzadko spotykaną dokładność, staranność i solidność robót. Estetyczna strona budowy również pierwszorzędne zajmuje miejsce. Front wykonany całkowicie z ciosu wapiennego szwedzkiego (...) wywiera, pomimo całej swej surowości, niepoślednie wrażenie estetyczne.”[2]

Wewnątrz „w głównym wejściu i westybulu tła ścian, ponad buażeryją, wyłożono białym marmurem włoskim, okna oszklono szybami lustrzanemi, a wielkie okno klatki schodowej przy westybulu głównym ozdobiono wielkim wzorzystym witrażem.” [3] Całość wraz z meblami, które jak całe wyposażenie przywieziono  ze Szwecji, autorstwa innego słynnego architekta Ragnara Östberga. Budynek był zaopatrzony w dwa oddzielne wejścia: od frontu dla gości i interesantów oraz przez bramę dla telefonistek – skąd dochodziło się do osobnej klatki schodowej z windą elektryczną oraz łazienkami – tak nowocześnie i pięknie zaprojektowanymi, że warszawiacy zaglądali je zwiedzać. Centrala powstała po tym, jak sąsiedni budynek na Zielnej 37 – wzniesiony w 1904 roku przez tę samą parę architektów: Clason, Rogoyski – okazał się już niewystarczający.

Kolejnym wkładem firmy Ericsson w architekturę miasta był budynek w reprezentacyjnych Alejach Ujazdowskich 47 – przeznaczony na sklep i biura kolejnej spółki założonej przez Ericsson z Rządem Polskim, PASE (Polska Akcyjna Spółka Elektryczna). Budynek wzniesiony na początku dwudziestolecia według projektu prof. Mariana Lalewicza był wtedy postrzegany jako dość ponurawy – w porównaniu z zabytkowymi pałacykami ciągnącymi się wzdłuż Alei. Nawet po wyzwoleniu w 1945 roku, mimo iż tzw. „dom Ericssona” znalazł się w bezpośrednim sąsiedztwie instytucji przygotowujących odbudowę stolicy, nie budził szczególnego zainteresowania, bo wciąż był młodym budynkiem. Dopiero teraz, po dobrych 70 latach, występuje jako dumny zabytek i klasyk prac prof. Lalewicza.

W miarę rozwoju sieci telefonicznej powstaje w 1928 roku centrala na ul. Pięknej 19 oraz Ząbkowskiej 15. O centrali na Pięknej, jako miejscu ważnym dla Powstańców wspomniał Jan Nowak-Jeziorański. Na Mokotowskiej 60 w latach 1929-31 mieściły się główne warsztaty techniczne; przeniesione w 1932 do nieistniejącego już budynku przy ul. Tłomackiej.